Posljednji juriš kroz kapiju smrti
D. M. | 21.04.2009 20:00

Na današnji dan, prije 64 godine, prestao je da postoji jedan od najmonstruoznijih koncentracionih logora, otvorenih na tlu Evrope tokom Drugog svjetskog rata - ustaška fabrika smrti Jasenovac.

Prohladnog i kišnog, 22. aprila 1945. godine, posljednja grupa jasenovačkih logoraša, svjesna da ih toga ili sljedećeg dana čeka sigurna smrt, jurnula je prema kapiji logora, odlučna u namjeri da se dokopa željene slobode.

Vrlo malo preživjelih prisjećali su se kasnije da ih je tog dana u logoru bilo još oko hiljadu. Slobode se domoglo nešto više od osamdeset zatočenika.

Dan ranije, pričali su bivši logoraši, ustaše su prema Donjoj Gradini odveli posljednju grupu logorašica iz ženskog dijela logora. Znale su šta ih čeka, jer Donja Gradina je bila groblje jasenovačkog logora, ali su u smrt otišle s pjesmom. Preostali logoraši u muškom dijelu logora znali su šta se sprema i odluka o proboju pala je tokom noći.

Istina, danima prije tog 22. aprila bilo je jasno šta ustaše smjeraju. Poslije savezničkog bombardovanja Jasenovca u martu i aprilu 1945. godine, Vjekoslav Maks Luburić, jedan od najokorelijih ustaških zločinaca, naredio je da se preostali zatočenici pobiju, a da se Jasenovac sravni sa zemljom, kako bi se prikrili tragovi brutalnih zločina.

Početkom aprila 1945. godine u logor je vraćena ustaška elita, predvođena Ljubom Milošem i fratrom Miroslavom Filipovićem, koji su, pričali su kasnije preživjeli učesnici proboja, otkopavali masovne grobnice i spaljivali leševe jasenovačkih mučenika. Isto je rađeno i preko Save, u Donjoj Gradini.

Danima su ustaše otkopavale masovne grobnice i sakrivale tragove monstruoznih zločina, počinjenih u jasenovačkoj fabrici smrti od avgusta 1941. do aprila 1945. godine. A tragova je bilo! I previše! Samo u Donjoj Gradini, na jednoj trećini istraženog prostora, otkriveno je 125 masovnih grobnica u devet grobnih polja. Pretpostavlja se da je upravo Donja Gradina bila posljednja adresa za više od 360.000 muškaraca, žena i djece, uglavnom Srba, Jevreja i Roma.

U Donjoj Gradini 26. aprila ove godine biće služen parastos i odata počast žrtvama bezumlja jednog totalitarnog i mračnog sistema, koji je u smrt poslao više od 700.000 ljudi, samo zato što su pripadali drugoj vjeri i naciji.