Litijum se ne može iskopavati u Srbiji, ali može u Republici Srpskoj?
25/09/2023
Iako je snaga građanskog protesta uspjela da natjera vlast u susjednoj državi na povlačenje i da protjera „Rio Tinto” iz Srbije, u BiH, odnosno Republici Srpskoj, po aktuelnim informacijama, vlast ne odustaje od planova koji mogu trajno devastirati i zagaditi ogroman prostor. Očigledno smatrajući da ovdašnji građani nemaju svijest, kritičnost i protestni kapacitet građana u Srbiji.

U sjeni žestokog protivljenja lokalnog stanovništva i ekoloških aktivista u zapadnoj Srbiji protiv geoloških istraživanja i eksploatacije litijuma, u susjednoj državi, u BiH se, izgleda u tajnosti, već tri godine priprema realizacija projekta u kojem će predmet eskploatacije biti upravo litijum.

Informacije na ovu temu stigle su iz Slovenije, u kojoj, kako stvari stoje, imaju više saznanja o „Projektu Lopare”, nego u BiH.

Izgleda da su tri godine, i informacija izvana, bile potrebne da se sazna šta se zapravo krilo iza najave ministra energetike i rudarstva Petra Đokića, iz 2020. godine, da će u Loparama krenuti sa istraživanjem ležišta litijuma, te da je jedno preduzeće dobilo koncesiju na ta istraživanja. On je tada naveo da su neka ranija istraživanja pokazala da postoji litijum na tom području, a istraživaće se kolike su rezerve i kako bi se mogla vršiti eksploatacija.

Uzaludna su bila nastojanja medija da doznaju detalje, nakon što su utvrdili da prema katastru odobrenih detaljnih geoloških istraživanja, objavljenom na sajtu Ministarstva energetike i rudarstva RS, postoje lokacije na kojima je odobreno traženje litijuma. Ne navodi se koja su preduzeća dobila dozvolu, samo da su odobrena detaljna geohemijska, geofizička i geološka istraživanja na sjeveroistoku BiH, u Ugljeviku i Loparama.

Dostupne su bile i zvanične informacije da je od Vlade RS koncesije za geološko istraživanje bora, litijuma, natrijuma, stroncijuma, kalijuma i prateće asocijacije elemenata na području opštine Lopare, još 2012. godine, dobila jedna kanadska kompanija. Koncesiju je dobila na tri godine, pa čak otvorila i svoju ispostavu, odnosno preduzeće „Lithium Balkan” d.o.o. Lopare, ali je ugovor sporazumno raskinut i od tog posla nije bilo ništa.

Međutim, nakon informacija iz Slovenije o najavi istraživanja u Loparama i da je oko svega upoznato i lokalno rukovodstvo opštine, naš portal je pokušao da dobije zvanične informacije u toj lokalnoj zajednici. Ali, iako su u skladu sa Zakonom o slobodi pristupa informacijama zatraženi odgovori na pitanja da li je Opština Lopare upoznata sa namjerama investitora geoloških istraživanja da na području opštine vrši iste i da li su predviđena eventualna iskopavanja i eksploatacija minerala, odgovor iz Lopara nije stigao u zakonskom roku. To stvara sumnju da načelnik opštine Rado Savić nije želio da odgovori o detaljima, u upitu precizno navedenog, projekta „Lopare Lithium Boron”, CSA Global Mining Industry Consultants an ERM Group Company, odnosno, da li je Opština i na koji način uključena u realizaciju tog projekta, u kojoj fazi je realizacija i koji su naredni koraci i planovi, kada je ova lokalna zajednica u pitanju.

„Nekoliko različitih kompanija je radilo, ali do sada nije bilo nekih značajnijih rezultata. Za nas je jako važan glas naroda i glas struke. Sigurno mi nismo za to da se radi bilo šta što bi ugrozilo živote ljudi” – jedna je od ranijih izjava Savića na upite medija o pogovaranjima u javnosti o litijumskim istraživanjima na ovom području.

A da ima mnogo više informacija o njegovoj realizaciji svjedoči obimna projektna i druga dokumentacija vezana za „Projekat Lopare”, koja je u našem posjedu i dostavljena je iz Slovenije.

Prema njoj, investitor projekta je švicarska kompanija „Arcore AG”, koja se prema dostupnim podacima fokusira na visokokvalitetne metale i rudarske proizvode, koji se koriste u primjeni novih tehnologija u području „novih materijala” i optimizacije i skladištenja energije. Navode i da je strategija kompanije istraživanje potvrđenih nalazišta na jugoistoku Evrope i stvaranje trajnih koristi za sve zainteresovane strane. U BiH su vlasnici kompanije „Arcore ulaganja” d.o.o u Laktašima i tvrde da posjeduju dozvole za istraživanje za projekat bora i litijuma „Lopare”, te da posjeduju tim geologa sa velikim iskustvom u planiranju i izvođenju istražnog bušenja i procjeni postignutih rezultata u svim dijelovima svijeta, a posebno u relevantnim rudarskim regijama Balkana.

„Istražna površina od 87,7 km2 nalazi se u Republici Srpskoj, BiH. Visoki nivoi mineralizacije borata i litijuma u evaporitskim i jezerskim sedimentima sliva Lopare identifikovani su prethodnim istraživanjem potvrđeni su od strane Arcorea 2020. i 2021. godine, Preliminarna procjena resursa ukazuje na visok komercijalni potencijal za bor (> 18,6 Mt B2O3 ) i 0 litijuma.97 (> Mt Li2O), 3,19 miliona tona Preliminarne rezerve, 40,01 bild. USD Preliminarna tržišna vrijednost LCE” – navodi se u projektu.

Takođe, navedeno je da su pozitivne strane projekta povoljna lokacija i pravni okvir, što uključuje lak pristup, lako dostupnu infrastrukturu, dostupnost kvalifikovane lokalne radne snage i blizinu evropskom tržištu. Da pravni okvir podržava investitore u rudarsko istraživanje radi dobijanja prava na koncesiju, odnosno da RS obezbjeđuje stabilan i pozitivan pravni okvir za rudarsku industriju uz dalja poboljšanja koja su već u toku, što će osigurati veću sigurnost za investitore.

Investitori značajnim ističu i blizinu zapadne granice Srbije, odnosno blizinu prvoklasnog nalazišta Rio Tinto Jadar Li-B, što bi trebalo značiti da se radi o istoj rudarskoj „žili”, što su potvrdila istraživanja bušenjem i uzimanje uzoraka.

„Ove naslage se javljaju unutar Vardarske geološke zone koja je domaćin za brojna ležišta evaporita borata-litijuma i ležišta soli u regionu. Najznačajnija ležišta u zoni Vardara su rudnik soli Tuzla u neposrednoj blizini, ležišta Jadar u Srbiji (∽50km vazdušne udaljenosti) i ležišta borata u Turskoj koja su najveće rezerve na globalnom nivou. Tip mineralizacije ležišta Lopare može se uporediti sa ležištima Rhyolite Ridge u SAD koja su trenutno u zreloj fazi razvoja i imaju pozitivne rezultate studija ekonomske opravdanosti” – navodi se u projektnoj dokumentaciji.

Da investitor „Arcore AG” i te kako računa na poslove u BiH vidi se po tome što je na Generalnoj skupštini akcionara 27. januara ove godine u Švajcarskoj posebna tema posvećena upoznavanju akcionara sa projektom „Lopare”, jer su, ispred Upravnog odbora, Mathias Schmid i Aleksandar Petrović u dnevni red skupštine uvrstili i tačku Prezentacija „Projekat Lopare”.

Za vrijeme masovnog „ekološkog ustanka” u Srbiji, protiv planova kompanije Rio Tinto da, uz saglasnost tamošnjih vlasti, otvori rudnik i pokrene proizvodnju litijuma, glasovi zabrinutosti su se čuli i iz BiH – najglasniji iz ekološkog udruženja „Eko Put” iz Bijeljine i banjalučkog „Centra za životnu sredinu”.

Iz „Eko Put”-a su tada iznijeli sumnju da „naša vlast vjerovatno razmišlja da, na osnovu toga kako će u Srbiji proći uticaj javnosti, ponude i naša prirodna bogatstva na rasprodaju bez obzira da li to nama kao građanima i građankama ove zemlje odgovara ili ne”.

Pa, iako je snaga građanskog protesta u susjednoj državi uspjela da natjera vlast na povlačenje i da protjera kompaniju „Rio Tinto” iz Srbije, u BiH, odnosno Republici Srpskoj, po aktuelnim informacijama, vlast ne odustaje od planova koji mogu trajno devastirati i zagaditi ogroman prostor. Očigledno smatrajući da ovdašnji građani nemaju svijest, kritičnost i protestni kapacitet građana u Srbiji. Ili da ih, bude li potrebe, uvijek mogu izmanipulisati nacionalističkim dizanjem tenzija.