Nepravda na obe strane, i teško će se ispravi..
-

Odluka NKOJ o privremenoj zabrani vraćanja kolonista na njihova prijašnja mesta življenja, poznata i kao Odluka br. 153, bila je uredba posleratnih jugoslovenskih vlasti donešena 6. marta 1945. godine.

Tom odlukom su vlasti nove Demokratske Federativne Jugoslavije svim kolonistima privremeno zabranile povratak na Kosovo, Metohiju, Makedoniju i druge oblasti u kojima je vršena kolonizacije u periodu Kraljevine Jugoslavije. Odluka je bila privremenog karaktera usled najavljenje revizije dodeljivanja zemlje u međuratnom periodu. Nove vlasti su već početkom avgusta 1945. usvojile Zakon o reviziji kolonističkih odnosa, čime je prestala da važi privremena opšta zabrana povratka kolonista.

Prema Zakonu o reviziji, pravo na zemlju su gubili oni kolonisti kojima je bila dodeljena zemlja prinudno oduzeta od ranijih vlasnika. Za porodice kolonista kojima je zabranjen povratak su predviđene kompenzacije u Vojvodini, odakle su masovno iseljeni podunavski Nemci. U septembru iste godine oko 3.352 „bivša kolonista” su dobila pravo da se vrate na Kosovo i Metohiju, dok je 306 naseljenika koji su izgubili pravo povratka preusmereno u Vojvodinu. Nove vlasti su smatrale da je time ispravljena nepravda naneta albanskim seljacima tokom međuratne kolonizacije Kosova, kada je određen broj kolonista useljen u kuće albanskih seljaka kojima je nasilno oduzeta njihova zemlja.

Ta odluka se u srpskoj istoriografiji smatra kontroverznom. Komunisti su naseljenike smatrali eksponentima predratne velikosrpske politike, od koje se novi režim distancirao. Nacionalistički autori tumače kako se zabrana povratka odnosila na sve Srbe i Crnogorce, starosedeoce Kosova, što se uzima kao krunski dokaz antirspske politike KPJ.

Pozadina:
Kolonizacija Kosova Srbima, Crnogorcima i drugim nealbanskim stanovništvom je planski sprovođena od strane beogradske vlade u periodu između dva svetska rata. Kolonizacija Kosova je imala naglašeno nacionalnu notu i njome je „anacionalni elemenat” trebalo zameniti „zdravim nacionalnim elementom”. Paralelno sa srpskom kolonizacijom, tekao je proces prisilnog iseljavanja Albanaca sa Kosova. Između 1912. i 1941. godine na Kosovu je oduzeto 228.000 hektara zemlje za koloniste i naseljeno je oko 15.000 srpskih porodica, odnosno oko 65.000 nealbanskog stanovništva sa raznih krajeva Jugoslavije. Određen broj kolonista je bio nasilno smeštan u kuće albanskih seljaka, kojima je nasilno oduzimana njihova zemlja. Kolonistima je regularno deljeno oružje, a neki kolonisti, uglavnom crnogorski, redovno su izazivali konflikte sa domorocima. Usled primene nasilnih mera odnosi između albanskih starosedelaca i kolonista su postali veoma napeti, što je imalo posledica na produbljenje srpsko-albanskog sukoba.

Tokom Drugog svetskog rata, veći deo Kosova i Metohije pripojen je fašističkoj Kraljevini Albaniji, koja je bila italijanski protektorat. Prema procenama srpskih istoričara tokom okupacije sa Kosova i Metohije proterano je između 90.000 i 100.000 Srba, a ubijeno je između 8.000 i 10.000 lica srpske nacionalnosti.

Starosedeoci Srbi i Crnogorci, izbegli s Kosova tokom rata, vraćaju se na Kosovo odmah po njegovom oslobođenju. Već 1945. vratilo se oko 4.000 porodica. Na sastanku Politbiroa početkom aprila 1945. Tito je rekao da na Kosovo i Metohiju treba da se vrate svi koji su tamo živeli. Međutim, u praksi su komunističke vlasti nastavile da ometaju povratak srpskih izbeglica. Mase srpskih izbeglica zaustavljene se tokom maja i juna 1945. na železničkim stanicama u Skoplju i Kuršumliji, jer im vlasti AKMO nisu dozvolile ulaz na teritoriju Kosova. Oni koji su uspeli da dodju u svoja mesta, nisu mogli da vrate kontrolu nad svojim imanjima, dok su im kuće uglavnom bile porušene ili zauzete od strane Albanaca.

-