Ako nemas facebook:

Srbija (Jugoslavija) ima tradiciju avio industrije nastalu početkom XX veka ,a u svojoj istoriji ima osam

proizvođača aviona , proizvođače motor za avione i mnoštvo proizvođača opreme za avione.

Ovde ću dati listu preduzeća sa teritorije Srbije koja su radila ili još rade u avio-industriji.

Jedna od prvih kompanija koja je proizvela avion na današnjoj teritoriji Srbije je kompanija Ivana Sarića iz Subotice , tadašnja Austrougarska. Sarić je proizveo svoj prvi avion 1910 godine i na njemu poleteo 16 Oktobra te iste godine. To je jedan od prvih uspešnih letova u Evropi i svetu. O Ivanu Sariću malo se zna izvan okvira naše zemlje.



Preduzeća koja su radila u avio industriji:





ROGOŽARSKI AD

Prva Srpska fabrika aeroplana Živojin Rogožarski AD, osnovana je 1923, i radila je pod tim imenom sve do završetka Drugog asvetskog rata kada je integrisana sa IKARUS-om i Zmajem.



Prvi poslovi ove fabrike su bili servisiranje i popravka aviona iz Prvog Svetskog Rata, kao i izrada krila drvene konstrukcije za Mali Branderburg. Rogožarski pre ovoga ima stolarsku proizvodnju; pa i iskustvo u izradi drvenih konstrukcija što mu je omogućilo ovu proizvodnju. Ubrzo posle toga počela je proizvodnja aviona sopstvene konstriukciji te proizvodnja po stranim licencama. Najpoznatiji proizvodi ove fabrike su; mali Brandenburg, Fizir FN, Sim 14, R-100, Hurricane Mk , kao i IK 3 inžinjera Sivčeva i Zrnića koji je proizveden pred drugi svetski rat. Dizajn IK 3, vrlo uspešna koncepcija , te stabilnost i upravljivost , ovog lovca niskokrilca, učinile su ga popularnim kod tadašnjih pilota lovaca. Počelo je opremanje eskadrila RV aparatima tipa IK 3 , pripremljena je i varijanta sa znatno snažnijim motorem što bi ga učinilo superiornim

u odnosu na lovce tog vremena. Rat je sve prekinuo.

Kompanija Rogožarski je za svog postojanja proizvela 286 aviona, nalazila se u Knez Danilovoj Ulici broj 25, gde se danas nalazi fabrika IKL.



IKARUS AD

IKARUS DD, tvornica aero i hdroplana, Šumadijska 12, Novi Sad, osnovana je 1923. a fabrika u Zemunu sa sopstvenim aerodromom za ispitivanje aviona podignuta je1927 godine. U Zemunskoj fabrici su proizvođeni aviona domaće konstrukcije i aparati po stranim licencama. Dobro poznati avioni proizvedeni u IKARUS-u su; Potez 15, Hawker Fury, Bristol Blenheim, IK-2 Orkan.

Posle rata 1946, ZMAJ i ROGOZARSKI su integrisani sa IKARUS-om ; tako je nastala nacionalna fabrika za proizvodnju aviona tadašnje Jugoslavije gde su proizvođeni; S-49 lovac, Tip 213 i Tip 522 koji su sluzili za obuku pilota, Tip 214, i Tip 452 sa dva mlazna motora.

IKARUS je proizveo ukupno 475 aviona do 1962, kada je i prekinuta proizvodnja za avio industriju. Proizvodni proces je prebačen u BiH gde je formirana nova kompanija sa imenom „SOKO” koja je radila uspešno sve do izbijanja građanskog rata 1990 godine.

Fabrika IKARUS se nalazila u Zemunu - Avijatičarski put 19, između ulice Palmira Toljatija i hotela „Jugoslavija”.



ZMAJ

Fabrika aeroplana I hidroaviona ,,ZMAJ’’ je proizvodila avione i hidravione-amfibije koje je dizajirao tim Petrovići - Šterić. Zmaj je osnovan 1927 u Zemunu bio je treća fabrika aviona u Srbiji. Na početku su se proizvodili avioni po francuskoj licenci, da bi 1932 fabrika počela sa sopstvenom proizvodnjom. Avioni koji su proizvođeni u Zmaju su; Dewoitine, Fizir, FP-2, Hawker Fury, Hawker Hurricane, i putnički Spartan po specifikacijama AEROPUT-a. U Zmajevoj fabric je proizvedeno 359 aviona do 1946, kada je fabrika preorjentisana na proizvodnju poljoprivrednih mašina. Fabrika je bila locirana u Zemunu u Karađordjeva Ulici br. 18. ćošak Karađorđeve i ulice Đure Đakovića.







INDUSTRIJA AEROPLANSKIH MOTORA AD

Osnovana 1927 kao meršovita kompanija sa 50% stranog kapitala sa proizvodnom halom u Rakovici. Fabrika je nacionalizovana 1936. kada je i počela sa proizvodnjom avionskih motora po licenci; Jupiter (Gnome-Rhone), K-7, K-9 i K-14.

U ovoj fabric je po licenc proizveden i prvi kamion „PRAGA” 1940. godine.

Posle Drugog Svetskog Rata je preimenovana u Industrija Motora Rakovica - IMR, gde je deo pogona i dalje nastavio da proizvodi motore za avio industriju.



FABRIKA AVIONSKIH MOTORA S.VLAJKOVIC i SIN

Stolarska kompanija Svetozara Vlajkovica pocela je sa proizvodnjom aviona 1925 godine, pravila je Breguet XIV, kao i avionskih motora Walter NZ. Nalazilase u Pozorišnoj ulici 63, (današnja Francuska ulica).




TELEOPTIK AD

Prva Srpska fabrika telefona, optike i precizne mehanike; je osnovana 1922 u Beogradu u Francuskoj ulici 61. da bi 1928 počela da proizvodi i avionske instrumente. Na početku se radilo po stranim licencama da bi od 1935 godine fabrika počela da radi i sa sopstvenim proizvodima. Fabrika je preseljena u Zemun 1940 godina gde se i danas nalazi.

1985 godine Teleoptik je podeljen na dve , gde je novoformirana fabrika pocela da radi pod imenom „TELEOPTIK ŽIROSKOPI”, a od 1989 postala je posebno preduzeće nezavisno od matične kompanije.



Fabrika i dalje posluje pod istim imenom, linija proizvoda je povećana radi se oprema i instrumenti za avione. Fabrika se nalazu u Zemunu u ulici Cara Dušana 139-141.




NESTOR AD

Fabrika je osnovana 1938 u Beogradu, proizvodila je instrumente za domaće proizvođače aviona i za vojnu industriju . Fabrika se nalazila u Kralja Aleksandra 312.

Posle rata fabrika je nacionalizovan i pripojena PRECIZNOJ MEHANICI.



MIKRON

Pogon za optiku i preciznu mehaniku koji je osnovan 1931 u Beogradu proizvodio je instrumente za avione. Fabrika je radila na testiranju i podešavanju aviona i optičkih instrumenata.

Posle rata 1947 godine pogon je priključen

fabrici TESLA.

Mikron je bio lociran u ulici Kralja Aleksandra 94, preko puta današnjeg Elektrotehničkog fakulteta.



JASENICA AD

Prva fabrika u Srbiji koja je proizvodila svećice po licenci . Bavila se i popravkom avionskih motora LOREN. Proizvodne hale su bile u Smederevskoj Palanci.



UTVA DD

Osnovana je u Zemunu 1937 kao fabrika za proizvodnju jedrilica. Premeštena u Pancevo 1939/1940 godine gde je počela da radi na održavanju aviona za trening; Bucker.

Posle rata, 1948 godine, fabrika je počela sa proizvodnjom aviona; Trojka, Tip 212, Tip 213, Utva-65, Utva-66, Utva-75, a danas proizvodi avion za obuku pilota ,,LASTA’’ domće konstrukcije; proizvodi delove za Orla i G 4 Super Galeb , kao i delove i opremu za strane partnere. U fabrici je proizvedeno oko 900 aviona.

Fabrika je integrisana u Maju 1996 sa Fabrikom alatnih mašin „LOLA” iz Železnika.

Nalazi se u Pančevu, Jabučki put bb.



FABRIKA PADOBRANA KNEBL I DITRIH

Fabrika je osnovana 1923 u Inđiji kao „Fabrika za letačku opremu, padobrane i letačka odela”.

Bila je prvi proizvođač padobrana u Srbiji, krenulo se sa licencom američke kompanije „IRWIN”, a kasnije je proizvođen padobrana „SPAS”, koji je patentiran u saradnji sa partnerom kompanije; Miroslavom Ditrihom. Od 1930 godine do Drugod Svetskog Rata fabrika je proizvela oko 2500 raznih padobrana a posle rata je nacionalizovana i preimenovana u „FRANJO KLUZ”.



DRŽAVNA FABRIKA AVIONA Kraljevo





Septembra 1926. na Divljem polju kod Kraljeva otpočela je izgradnja vojnog zavoda za izradu i popravuku aviona metalne konstrukcije , za što su korišćena sredstva i mašine dobijene od Nemačke na ime reparacije za štete učinjene u Srbiji za vreme Prvog svetskog rata . Juna 1927. sklopljen je ugovor sa poznatim francuskim proizvođačem aviona Lujom Bregeom , kome je ustupljena nova fabrika sa svom opremom , uz obavezu da u njoj organizuje proizvodnju 425 tada čuvenih lakih bombardera i izviđača metalne konstrukcije brege19 . obuči daomaći tehnički i proizvodni kadar za samostalnu izradu ovih aviona .

Prvih 75 avion izrađeno je u potpunosti u Francuskoj i samo je sklapanje izvršeno u Kraljevu , a zatim je postepeno povećavan procenat delova i opreme prozivedene u Jugoslaviji , tako da je od treće serije iz 1929. od 125-tog aviona proizvedena u potpunosti u Kraljevu uz kooperaciju sa Ikarusom i nekim drugim domaćim firmama , a delom od domaćih sirovina . U ove avione je ugrađivano više tipova rednih i zvezdastih motora među kojima Hispano , Loren i Jupiter u rasponu od 420 do 680 KS . Poslednja serija od 50 aviona brege19-8 koja je imala nova krila zaobljenog oblika , smatrana je rezervom i ostala je nedovršena sve do 1937. kada su u Ikarusu na ove avione ugrađeni motori rajt-ciklon od 778 KS . Prerada je bila delo domaćih konstruktora koje je predvodio inženjer Zrnić . Po okončanju proizvodnje brege19 , fabriku je početkom 1933. preuzeo Vazduhoplovno tehnički zavod , koji je nastavio sa izradom rezervnih delova i vršio reviziju i popravku isporučenih aviona koji su postali okosnica borbenih eskadrila RV kraljevine Jugoslavije.

Kada je u okviru programa modernizacije vojnog vazduhoplovstva od Nemačke 1938. kupljena licenca za proizvodnju dvomotornih bombardera Dornije DO-17 , u koje su po zahtevu naših stručnjaka ugrađivani motori Gnom ron K-14 od 860 KS proizvedeni u fabrici u Rakovici . Proizvodnja ovih aviona je prvobitno bila poverena Aeroplanskoj radionici Vazduhoplovno tehničkog zavoda . Pokazalo se ubrzo da zamršeni vojni administrativni propisi sputavaju proizvodnju ovih tada vrlo modernih i složenih bombardera , pa je izlaz nađen u formiranju posebne Državne fabrike aviona , kao autonomnog državnog preduzeća koje je poslovalo na industrijsko-komercijanoj osnovi . Ova fabrika počela je da radi od maja 1939 i u pogonima gde su ranije izrađivani Brege-jci , organizovala je proizvodnju prve serije od 36 DO-17 Kb . Prvih 16 bombardera bilo je spremno za isporuku već polovinom 1940. a cela serija je isporučena krajem 1940.

Poznato je da avioni nisu naoružavani niti potpuno opremani u Kraljevu, to je naknadno rađeno tek posle pregleda Dornijerovih kontrolora. Tako su naši avioni imali bolje karakteristike i opremu od Nemačkih. Otpočela je izrada druge serije od 40 DO-17 , tako da je u fabrici bio gotov deo sklopova u trenutku napada na Jugoslaviju .Naša vojska minirala je u aprilu 1941 godine fabriku i onesposobila je za proizvodnju . Neprijatelj je uspeo da uključi fabriku u svoju ratnu proizvodnju u minimalnom obimu. Oktobra 1941. kada su partizanske jedinice opkolile Kraljevo i kada su Nemci uplašivšise masovnog ustanka u gradu , streljali građane Kraljeva i okoline , ubijeno je preko 470 radnika i službenika fabrike aviona. Oskudni mašinski park preostao po miniranju fabrike je razvučen , a kao su glavna postrojenja i hale ozbiljno oštećeni , posle rata proizvodnja aviona u Kraljevu nije obnavljana.