Pitanje bogumila se često pojavljuje u diskusijama pojedinih forumasa, i to fragmentarno, a ne kao celovita tema. Ovom temom ne pretendujem da sam dao celovit i tačan prikaz, ali može posluziti kao dobra osnova , kao uvod za plodnu diskusiju.

Bogumili je naziv koji se koristi za pripadnike kršćanske verske zajednice, odnosno društvenog i verskog pokreta koji je u srednjem veku osvajao prostore na Balkanu, Apeninskom poluostrvu Francuskoj i dosezao do severnih predela centralne Evrope.

POJAVA BOGUMILA
Bogumili poticu od onih hrišćana koji su prvobitno hrišćanstvo prihvatali od samog Apostola Pavla koji je propovedao u Makedoniji i Dalmaciji i Tita i njegovih ucenika.Kako su ih i zvali ranije hrišćanima tako je jasno da su oni nesumnjivo ostaci od prvih hrišćana u samom zacetku hrišćanstva. Bogumilski pokret se prvobitno pojavljuje na Balkanu a korene vuče sa istoka od starih manihejskih i gnostičkih učenja koje svoje poreklo vuku još od Zaratustre. Reč bogumil je slovenskog porekla, „bogu-mil”.

Prvi bogumili se pojavljuju u Bugarskoj gde pomažu otpor naroda protiv Vizantije. Iz Bugarske pokret širi preko Makedonije u Srbiju. U Srbiji je tadašnja vlast uz Vizantiju, što podrazumeva i ispunjavanje vazalskih obaveza prema Vizantiji, kao što je slanje trupa u vizantijske ratove. Bogumili odbijaju da idu u vojsku i da nose oružje i zbog toga ih srednjevekovne srpske vlasti surovo kažnjavaju, telesnim kaznama, odsecanjem delova tela, spaljivanjem na lomači, progonom iz zemlje, oduzimanjem imovine itd.

Preživeli bogumili odlaze mahom preko Drine, u Bosnu i Hum. U Bosni i Zahumlju (kasnije Hercegovina) pokret nailazi na plodno tle i kasnije postaje preovlađujuća religija koju usvajaju i bosanski vladari poznata pod nazivom Crkva bosanska. Uprkos žestokim progonima sa srpske i hrvatske strane (proganjala ih i katolička i pravoslavna crkva), pokret u Bosni opstaje i širi se Dalmacijom a odatle ka Italiji (poznati kao patareni) i Francuskoj gde ih nazivaju katari. Katarski pokret predstavlja osnov za kasniju evropsku reformaciju.
Ovo je samo uvod, ostaje da se da ocena njihovog ucenja, delovanja i konacno nestanak ove najvece jeresi u hrišćanskoj crkvi.

VERSKO UCENJE
Bogumili su posprdno nazivali Rimsku crkvu crkvom idola. Odbacivali su rimskog papu kao i carigradskog (konstantinopolskog) patrijarha. Sebe smatraju jedinim pravim sledbenicima hrišćanskih apostola. Bogumili nisu gradili crkve pa su obrede vršili po kućama. Lokalnu zajednicu nazivaju „hiža” (kuća).

Nisu podizali verske građevine, odbacuju crkve i hramove kao i kult svetih slika, ne priznaju molitve i poštovanje svetačkih relikvija, a kao jedinu vrednost zadržavaju Očenaš. Izvore svoga učenja nalaze u Novom zavetu kao i u mnogim apokrifnim jevanđeljima koja su postojala u to vreme na našem jeziku. Odbacuju Stari zavet kao đavolje delo zbog mnogih surovosti, nepravdi i krvoprolića koja su tamo opisana.
Političko učenje Glavna politička tendencija bogomilstva je bila opozicija vizantijskoj državnoj i crkvenoj vlasti, što je pomoglo da se pokret raširi po Balkanu, jer je odgovaralo težnjama narodne politike. Tome pogoduje otpor slobodnih slovenskih plemena koja ne žele da izgube svoju samostalnost i padnu pod vlast nekog cara, kralja ili vlastelina kojem bi morali plaćati poreze. „Bogumili predstavljaju kod nas kontinuum onih primitivnih prasnaga koje nisu htjele da se podrede organiziranom nasilju feudalnih baruna, ni rimskih, ni bizantinskih biskupa.

Bogumili su izrazito protivudržavno nastrojeni. Svojim političkim stavovima najviše podsećaju na današnje anarhističke i antikapitalističke pokrete. Prezbiter Kozma, bugarski svestenik, to slikovito opisuje: ”bogumili uče da se ne valja suviše truditi za zemaljske stvari, te su stoga praznih ruku prolazili od kuće do kuće, da se ne treba pokoriti vlasteli, pak su hulili na bogataše, mrzili na cara, rugali se starješinama, psovali boljare, bogumrskima smatrali one koji caru rabotaju i robovima zapovijedaju, ne služiti svojim gospodarima„.

Osuđuju crkveni hijerarhiju, sveštenstvu, popove poriču svaku vlast nad vernicima. Jednako oštar stav zauzimaju i protiv svetovne vlasti, protiv tadašnjeg društvenog i državnog poretka. Izbegavaju sve što bi moglo da liči na javna zvanja. Ne bave se politikom ni trgovinom, već isključivo zemljoradnjom, sakupljanjem plodova i lekovitih trava, zanatima, umetnošću (posebno su bili poznati kao dobri skulptori) i radnjama koje nikoga ne ugrožavaju. Među ovim gorštacima puno je druida, guslara, vračeva i lekara.

POGROM BOGUMILA U SRBIJI
Narod u srednjevekovnoj Srbiji masovno odbija da služi vojsku i da odlazi u vladareve ratne pohode. Stefan Nemanja zbog toga krivi bogumile i nakon učvršćenja vlasti kreće da se obračunava sa onima koji su se protivili njegovoj politici. Vlasti započinju ubijanje i progon bogumila koji se nisu branili. Progon bogumila je dobio obrise građanskog rata sa strahovitim, nečovečnim postupcima. Bogumili su spaljivani na lomači, stavljani na muke, kažnjavani najsurovijim kaznama, odsecani su im delovi tela, proterivani su iz države a kuće i imanja su im paljena i oduzimana.

Pored imanja paljene su i bogumilske knjige, što je posebna šteta jer bi one danas predstavljale najstarije spomenike raške i makedonske škole. Najstariji tragovi srpske pismenosti su završili na lomačama Stefana Nemanje, uz potpunu podrsku svoga sina Rastka, odnosno monaha Save. Ovakav surov progon bogumila i uništavanje njihovih knjiga i jeste razlog što se danas o njima toliko malo zna i što sva znanja dolaze upravo iz knjiga njihovih neprijatelja.

Iako je mnoštvo bogumila ubijeno i proterano, veliki broj njih i dalje ostaje da živi u Raškoj, prvenstveno onih koji nisu imali gde da odu. Za njih je godinama kasnije Dušanov zakonik predviđao žigosanje na licu i progon iz zemlje. Oni koji su ostali su bili primorani da se pritaje i skrivaju i tako će nadživeti i naredne vladare i srednjevekovnu srpsku državu.

PRELAZAK U BOSNU
Najveći deo bogumila je iz Raške prebegao u Bosnu i u narednim godinama tamo će biti njihov centar, a bosanskog bana Kulina će zbog toga proganjati i papa i Ugarska. Ipak Kulin prema njima nije ispao krvolok poput ostalih vladara koji su ih proganjali, tako da u narodu ostaje zapamćena izreka ”od Kulina bana i srećnijeh dana„ zbog života provedenog u sreći i miru. I pored toga što će ih proganjati vladari i sa srpske i sa hrvatske strane, Bosna ipak za dugi niz godina ostaje slobodna oaza ”kamo su se spašavali heretici zapadnog, latinskog svijeta, kao na jedino evropsko ostrvo, gdje se poštuje sloboda savjesti i uvjerenja. (Krleža)„ U Bosnu se sklanjaju ne samo izbeglice iz Srbije već i iz zapadnih zemalja gde je inkvizicija nemilosrdno spaljivala one koji su razmišljali drugačije od propisanih crkvenih normi.

U Bosni bogumilski pokret opstaje još vekovima nakon toga i vremenom prerasta u Crkvu bosansku, koja postaje zvanična religija na bosanskim prostorima. Na čelu reda se nalazi djed. Pokret se iz Bosne širi Dalmacijom a odatle ka Italiji i Francuskoj gde ih nazivaju patareni (Italija i Dalmacija) i katari (Francuska). Katarski pokret služi kao osnov za kasniju evropsku crkvenu reformaciju.

NESTANAK BOGUMILA
Nestanak bogumila započinje sa dolaskom Osmanlija na balkanske prostore i sa nestajanjem srednjevekovnih južnoslovenskih država. Mnogi od njih prelaze na islam dok mnogi drugi ostaju da žive u nepristupačnim planinama gde uspevaju da sačuvaju svoju slobodu i svoja verovanja još vekovima nakon toga. Tragovi poslednjih bogumila na ovim prostorima se beleže čak u 18. veku.

.Kako je pod uticajem Vizantije i Patrijarha, dolazilo do stalnog progona Jeresi koju su cinili upravo vernici prvobitnog hrišćanstva i kako oni nisu prihvatali državnu crkvu, jer se to suprostavljalo evandjelju tako je brojnim progonima i broj ovih hrišćana bivao sve manji.U Srbiji su osobito stradali hrišćani u doba cara Dusana i u vreme Nemanjica. Iako su ovi hrišćani bili najcesce etnicki Srbi oni su ih zarad svojih državnih interesa ubijali i pljackali zbog njihovog verovanja .Postoji teza da su bogumili odnosno hrišćani koje su tako nazivali presli u islam dolaskom osmanlija no to objašnjenje je vrlo nepouzdano i prije bi se reklo da je to još jedno podmetanje od strane pravoslavne crkve, a tako i katolicke kako bi se pokazalo kolko im je vera bila slaba .

U etnickim ratovima bogumili su svojatani u prilog Hrvatstva i Srpstva iako su i jedni i drugi u svom klero/državnom progresu nacije ubijali i progonili ove ostatke prvobitnog hrišćanstva u ovom delu Euope.

Izvor ”Wikipedija„ - skracena verzija
”