baresh
(zanatlija)
2018-09-24 09:59 AM
da se potsetimo:
Glavni članak: Savremena istorija Kosova
Demonstracije koje su izbile godine 1981. nisu bile prve u istoriji Prištinskog Univerziteta. 27. novembra 1968. godine su se albanski studenti također okupili sa zahtevima da Kosovo postane republika, ali su se mirno razišli već idući dan, kada su u Prištinu došle jedinice JNA.[5]
Socijalistička Autonomna Pokrajina Kosovo u SFRJ
SFRJ je godine 1974. dobila novi ustav, kojim su ne samo republike preužele značajni deo dotadašnjih ovlasti od saveznih vlasti, nego su i autonomne pokrajine - SAP Kosovo i SAP Vojvodina - preužele veliki deo dotadašnjih ovlasti SR Srbije. Obe pokrajine su također priznate kao savezne jedinice, odnosno po svojim ovlastima skoro izjednačene s republikama. Jedine značajne razlike su bile u nešto manjoj zastupljenosti u saveznim organima u odnosu na republike (2/3 delegata u domovima savezne skupštine u odnosu na delegate Uže Srbije) te nepostojanju prava na samoodređenje, odnosno otcepljenje.
Ustav SFRJ, sa kojim je usklađen i Ustav SR Srbije, izazvao je veliko nezadovoljstvo u rukovodstvu tadašnjeg Saveza komunista Srbije, od koga su kroz federalizaciju savezne Partije istovremeno autonomiju stekli i dotada podređene pokrajinske partijske organizacije - Savez komunista Kosova i Savez komunista Vojvodine. Međutim, otvoreno iskazivanje nezadovoljstva ili traženje da se revidira ustavni položaj Srbije nije dolazilo u obzir dok god je bio živ Josip Broz Tito, čiji je autoritet, čak i neposredno pred smrt, bio neupitan u komunističkim rukovodstvima tadašnje Jugoslavije.
Titova smrt u maju 1980. godine je, pak, ponovo pokrenula pitanje eventualnih ustavnih promena. Partijsko i državno rukovodstvo Kosova, kojim su posle brionskog plenuma počeli dominirati lokalni kadrovi albanske nacionalnosti, uglavnom je bilo zadovoljno status quoom. Međutim, među kosovskim Albancima, koji su činili apsolutnu većinu stanovništva Kosova (77.4%)[6], se počeo širiti strah kako bi Titov odlazak omogućio Užoj Srbiji da ponovo stekne vlast nad Kosovom, odnosno da se Albanci ponovo nađu u podređenom položaju. Među albanskom omladinom je počeo prevladavati stav da se takav razvoj događaja može preduhitriti jedino tako da Albanci, koji su po brojnosti u SFRJ bili ispred Crnogoraca i Makedonaca, steknu status konstitutivnog naroda u SFRJ, a zajedno s njim i vlastitu republiku koja se više nikakvim ustavnim preuređenjima u okviru SFRJ ne bi mogla dovesti pod vlast Srbije. Radikalizaciji situacije na Kosovu je doprinela i velika ekonomska kriza koja je pogodila tadašnju Jugoslaviju, a koja se teško odrazila na upravo na Kosovo koje je bilo njen najsiromašniji i najnerazvijeniji deo, a koje je upravo tada doživljavalo efekte demografske eksplozije, odnosno veliki broj mladih ljudi suočenih sa nezaposlenošću i nedostatkom ozbiljne životne perspektive.
Izbijanje demonstracija
Nezadovoljni položajem svog naroda, albanski studenti su organizovali demontracije sloganom „Kosovo republika”.[7] Nezadovoljstvo je posebno bilo izraženo na Univerzitetu u Prištini čijih je 20.000 studenata činilo oko 10 % stanovništva grada. Većina studenata su bili albanske nacionalnosti, odnosno upisani na studije albanologije, književnosti i drugih društvenih nauka, što je u uslovima ekonomske krize njihovo zapošljavanje činilo prilično upitnim. Veliki broj nastavnika, ali i udžbenika, je bio iz tadašnje Albanije u kojoj je na vlasti bio staljinistički režim Envera Hodže. Zbog toga je za organizatore demonstracija bilo karakteristično da su u ideološkom smislu pripadali ekstremnoj levici[8], odnosno postojeći sistem SFRJ odbacivali ne samo zbog neravnopravnog položaja kosovskih Albanaca u odnosu na konstitutivne narode Jugoslavije, nego i zbog „revizionističkog” skretanja koje je u odnosu na marksizam-lenjinizam albanskog tipa predstavljao jugoslovenski sistem samoupravnog socijalizma.
Demonstracije su započele 11. marta 1981. u kantini studentskog doma, gde je kao povod poslužila loša kvaliteta hrane. Ispočetka su izvikivane isključivo parole socijalne prirode[9], da bi se potom počele izvikivati parole koje ukazuju na položaj Kosova u Jugoslaviji („Trepča radi, Beograd se gradi”). Pokrajinske vlasti su reagirali tako da su na studente tokom noći poslale miliciju. Pohapšeno je nekoliko desetina studenata, pokrajinsko rukovodstvo je potom na izvanrednom sastanku osudilo demonstracije, te se činilo da je kriza završena.
U noći 15/16. marta, je izbio i požar u Manastiru Pećka patrijaršija, u kojem su izgoreli neki objekti, ali niko nije povređen. Na osnovu uviđaja je zaključeno da je najverovatnije izbio usled loših instalacija[10], ali Crkva smatra da je podmetnut.[11]
Nova eskalacija protesta se dogodila kada je na Kosovo 26. marta došla Štafeta mladosti. Dotada rutinska režimska manifestacija, na kojoj su nosile Titove slike, je iskorištena za masovna okupljanja na kojima su studenti ispočetka tražili da se iz zatvora puste njihovi zatvoreni kolege. Deo radikala je također pokušao oteti štafetu kako bi simbolički izrazio otpor titoističkom režimu. Studentima su se tada počeli masovno pridruživati i radnici i seljaci, a izvikivane su parole „Kosovo republika”, „Živeo Adem Demaći” (tada u zatvoru), te „Sloboda, jedinstvo, demokratija” i „Hoćemo ujedinjenje svih albanskih zemalja”. Veliki broj građana Kosova i Metohije se pridružio njihovim zahtevima. Osim u Prištini, protesti su se proširili i po drugim kosovskim gradovima, a po nekim procenama, na njima je učestvovalo milion ljudi.[9]
Suočene s takvim izlivom narodnog neraspoloženja, pokrajinske vlasti su naredile miliciji da ga zaustavi brutalnom silom. Tada je, prema službenim podacima, povređeno 30-ak lica, a širom pokrajine je došlo do masovnih hapšenja. Međutim, protesti su se nastavili 30. marta kada su studenti tri najveća prištinska fakulteta stupili u štrajk. Demonstracije su se nastavile, pa je Pokrajinski sekretarijat za narodnu odbranu zatražio da na ulice izađe vojska. Istovremeno su na granici sa Užom Srbijom počele nicati improvizovane blokade s ciljem da se spreči dolazak eventualnih milicijskih pojačanja iz Beograda. Prema navodima admirala Branka Mamule su, pak, zabeleženi i pokušaji napada na vojna skladišta u kojima je oružje i opremu držala Teritorijalna odbrana Kosova.[12]
